Literaire Bouwstenen

Literaire Bouwstenen

Het is honderd jaar geleden dat de eerste wereldoorlog uitbrak en met alle activiteiten dat hier rond georganiseerd werden, kon het dan ook niet anders dan dat we een boek over de oorlog zouden lezen tijdens het eerste trimester. Hoewel het dan toch logischer geweest zou zijn dat het de eerste oorlog zou behandelen, gaat het over de tweede. Dit kan soms wel even voor verwarring zorgen, want hoewel het beiden wereldoorlogen waren, zijn er toch enkele verschillen.

Het centrale thema van 'De aanslag', geschreven door Harry Mulisch, is dus de tweede wereldoorlog en vooral dan die ene specifieke aanslag op het ouderlijke huis van Anton Steenwijk, het hoofdpersonage. Hiermee begint het verhaal dan ook. Het huis van Anton wordt afgebrand nadat de buren het lichaam van Fake Ploeg, dat eerder voor hun huis lag, voor het huis van de Steenwijks gelegd hadden. Zijn hele familie wordt gearresteerd. Later zal je te weten komen dat heel zijn familie (zijn moeder, vader en zijn broer) die avond zijn omgebracht. Enkel Anton "overleeft" de aanslag. Doorheen heel het verhaal komen bij hem vragen naar boven, zoals: Waarom ben ik de enige die nog leeft? Waarom heeft de familie Korteweg het lichaam voor onze deur gelegd? Hij kan het verleden maar niet loslaten en daardoor is naar de toekomst kijken voor hem ook onmogelijk. Ook gaan telkens elementen van die ene avond steeds terugkomen. Zo heb je bijvoorbeeld de as die er kwam als gevolg van de brand, zal nog eens terugkomen als Fake Ploeg Junior bij Anton langskomt en hij een steen tegen de spiegel gooit en daarna op het kacheltje terecht komt. Deze springt open en de as verspreid zich.

Naast oorlog staat ook het toeval centraal. Elk voorval staat in teken van het toeval. Wat is de kans dat Fake ploeg in hun straat neergeschoten wordt? Wat is de kans dat Anton Fake Ploeg Junior tegenkomt bij een betoging? Wat is de kans dat hij Karin Korteweg tegenkomt tijdens een demonstratiestoet? Wat ik de kans dat hij de moordenaar van Fake Ploeg tegen komt en daarna nog met de geliefde van de moordenaar in de cel zat? Maar dit alles maakt van Anton wel een heel ander persoon, dan dat hij verwacht had. Hij verliest zijn ouders en wordt helemaal anders opgevoed. Vragen die hij niet opgelost wou zien, worden voor hem opgelost en hij komt, op die manier, gruwelijke feiten te weten.

Een ander onderwerp dat veel aan bod komt in het boek is schuld. Vooral dan de zoektocht naar de schuldige. Het is menselijk om steeds een schuldige te willen aanduiden. Zo zou men de dingen ook gemakkelijker kunnen verwerken. Maar in dit verhaal is het niet altijd even gemakkelijk om een schuldige te vinden, want iedereen heeft zijn daad gedaan als reactie op iets anders. Zo zou je denken dat het de schuld is van de familie Korteweg, dat bijna heel de familie Steenwijk vermoord is. Maar zij hebben enkel het lichaam verplaatst, omdat zij zelf niet wouden opdraaien voor een moord die zij niet gepleegd hadden. Dus dan zijn eigenlijk Cor Takes en Truus Coster de schuldige, want zij hebben Fake Ploeg gedood? Nee, toch niet, want dat zou kort door de bocht zijn. Zij hebben Fake Ploeg vermoord omdat hij zo agressief was en handelde in naam van de Duitsers. Maar de Duitsers handelden in naam van Hitler. En hoe Hitler tot zo een daden gekomen is, zal ook wel een samenloop van omstandigheden zijn. Dus een echte schuldige kan niet aangeduid worden, wat alles nog moeilijker maakt voor Anton.